Hangi Tip Yöneticisiniz?

YAŞAM

Yirminci yüzyılın başlarında bir konuda uzmanlaşan profesyoneller sanayi toplumlarının lokomotifleri olmuşlardı. Kılı kırk yaran, işlerine azami özeni gösteren, yardımcılarına bir şey öğretirken onları azarlamaktan çekinmeyen bu insanlar endüstriyel hayatta öne çıktılar ve ekonomilerin olağanüstü verimliliğe çıkmasını sağladılar. Ancak bir asır sonra sanayi toplumundan global endüstri hayatına geçişle birlikte uzmanlaşma şekil değiştirdi. Artık bir branşta uzmanlık kadar yaratıcılık ve çok yönlü becerileri kullanabilme yeteneği de önem arz etmeye başladı. Toronto University’den Profesör Richard Florida şöyle diyor: “Günümüz ekonomilerinde bilgi işçilerinin yerlerini farklı fikirleri bir araya getirerek hayal güçleriyle iş yapan yaratıcı sınıf almaya başladı. Son yirmi yılda hayatımıza giren yeni şirketlerin hepsi bu sınıf tarafından kurulmuş şirketlerdir.” Peki kimdir bu yeni nesil yöneticiler? İşte burada devreye T tipi hatta π ve TTT yöneticiler giriyor ama T’den önce T’nin derinliğini oluşturan İ tipini anlamamız gerekiyor.

İ tipi herhangi bir branşta derinlemesine uzmanlık sahibi olan kişiler için kullanılıyor. Bir branşta derinleştikçe İ’nin gövdesi uzuyor. İ tipi olmanın avantajları arasında bir branşta derin bilgiye sahip oldukları için iş dünyasında isim yapmaları ve bu sayede yüksek maaşla işe alınmaları yer alıyor.

Dezavantajlarıysa, bir alanda derinleştikleri için kendilerini genel alanda yüzeysel bilgi sahibi olan insanlardan üstün görüyor olmaları. İ tipi kişilerle bir konuda hem fikir olmak zordur. Şimdi bir sonuca bağlanamayan upuzun toplantıların sebebini anlaşılıyor, değil mi?

İ tipi insanların görüldüğü 4 branş genelde şunlardır:

İş dünyası: Mali müşavir, avukat, bankacı, pazarlamacı gibi meslekler bu gruba giriyor. Ancak İ tipleri arasında bu alanlarda gerçekten çok çok iyi olanlar hatta sadece dahi olanlar öne çıkıyor. Mühendislik: Ekonomi dünyasında yüksek öneme sahip olan bir grup. Yazılım, inşaat, genetik mühendisleri bu gruba giriyor. Zira kendi alanlarında çok iyi ve derin bilgiye sahipler.   Yaratıcı yetenekliler: Farklı ve daha iyi olmayı bilen, harika fikirleri olan ve bunları hayata nasıl geçireceklerini bilen kişiler. Girişimciler, iş insanları, sanatçılar bu grubun bilinenleri arasında. Ünlüler: Başarılı müzisyenler, sporcular, aktörler/aktrisler, şovmenler de İ tipi insanlar arasında değerlendirilebilirler.

IDEO’nun Tokyo takım oyuncusu olan Tom Kelley, İ tipi insanların genelde derin fakat tartışılmayan fikirlerle hareket ettiklerini söyler. İ tipi insanlar işlerinde iyi olabilirler fakat büyük resmi görmekte zorlanırlar. Bu yüzden çok iyi bildikleri alanda sürekli ısrar etmekten kendilerini alıkoyamazlar. Ancak iyi iletişim, sosyal beceri ve arkadaşlık kurmak pek onların görev alanına girmez. Tam bu noktada çoklu çözüm gerektiren problemlerin çözümünü zorlaştırırlar. Olayları tek taraflı değerlendirdikleri için kısa vadede faydalı olabilirler ancak uzun vadede çözüm üretmeleri zordur.

Birçok kurumda kendi kariyerini riske atmak istemeyen İ tipi yöneticilerin alanlarının dışına çıkmak istemediklerini görürüz. Üstelik birçok şirkette İ tipi yöneticiler daha çok tercih ediliyorlar. Bu yüzden birçok çalışan konfor alanını riske atmak istemez ve zamanla kendilerini bu konfor alanında hücre hapsine sokarlar. Üstelik bu sayede hem kariyerlerinde ilerlerler hem de maaşları sürekli artış gösterir.

Aşağıdaki paragraflarda açıklayacağımız T tipi teriminden önce hybrid yönetici terimi kullanılıyordu. Hybrid terimini 1995 yılında Leonard Barton “İş Dünyasını Kalkındırmak” isimli makalesinde kullanmıştı. Akabinde T tipi terimini iş dünyasına tanıtan ünlü tasarım devi IDEO’nun CEO’su Tim Brown olmuştur. Tim Brown T tipi yöneticiyi şöyle tanımlar:

“T tipi insanlar sahibi oldukları alana diğer disiplinlerin bilgisini aktarırken heyecan ve istek duyarlar. T tipi insanlar hem düşeyde hem de yatayda yetenek sahibidirler.”

T tipi insanlar öğrenciliklerinde enerjik ve sosyal olmalarından dolayı dikkat çekerler. Zekaları yüksektir ve genelde sayısal bölümde olurlar.

Yaratıcı sınıf insanlar T’nin düşey kısmında bir alanda uzman olurken diğer alanlar hakkında da bilgi sahibi olan insanlardır. Mesela bir doktorun kendi alanında vücudun işleyişine hakim olması gerekliyse bunun yanı sıra bir de elektronik mühendisliğini biliyor olması acaba MR cihazlarının gelişiminde katkısı olmuş mudur?

1950 yıllarında kullanılan buzdolaplarından sızan gazdan zehirlenen genç bir çiftin fotoğraflarını görüp üzülen Einstein, iki gün çalışarak günümüz modern buzdolaplarının prototipini geliştirmiştir. Acaba ölen çiftlere duymuş olduğu empati mi ona bu yeniliği yaptırmıştır?

Küçükken üniversite eğitimini pahalı olduğu için tamamlayamamış ve sadece hat eğitimi almış, dünyanın en zengin insanlarından biri olan Steve Jobs şöyle diyor: “Eğer üniversitedeki o tek kursa (hat) hiç gitmemiş olsaydım, Mac hiçbir zaman çok sayıda yazı tipine ya da orantılı yerleştirilmiş yazı tiplerine sahip olamazdı.”

T tipi yöneticiler sahip oldukları disiplinler arası bilgiyi kısa sürede işleyerek kendi alanlarındaki derin problemleri çözebilirler. T tipi yöneticiye üretim yapılması için bir eşya gösterdiğinizde size şöyle bir cevap verebilir: “Bu ürünün hammaddesi sadece Brezilya’da var ve dolar üzerinden satılıyor. Gemiyle gelmesi üç ay sürer ve önümüzde seçim olduğu için doların yükselmesi bekleniyor. Bu yüzden şimdi sipariş vermeli ancak seçim sonrası doların yükselmesiyle birlikte piyasaya yüksek fiyattan sürmeliyiz.” Dolayısıyla birçok alanın bilgisine sahip T tipi insan birçok parametreyi aynı anda zihninden geçirebiliyor.

T Tipinin İ Tipinden Ayrıldığı Yanlar

İ tipi insanları bulmak çok kolaydır. Bunlar kendi alanlarında isim yapmış, üniversiteyi dereceyle bitirmiş, üzerine doktora yapmış, disiplin cezası almamış, bir branşta uzmanlaşmış kişilerdir. Kime sorsanız tanıdığı bir İ tipi kişi vardır. Ancak T tipi yöneticiyi bulmak ve onları ihtiyacınız olan alanda yönlendirerek verimli olmalarını sağlamak zordur. Çok yönlü oldukları için olayları kendi cephelerinden değerlendirip takım oyunundan uzaklaşabilirler. Kendilerine çok basit gelen sorunlarla siz uğraşırken onlar konuya konsantre olmayabilirler. Bu özelliklerinden dolayı T tipi çalışanları tanımlarken “odak noktası zayıf, sorumluluğu düşük, kurum bağlılığı yok” gibi ifadeler kullanılabilir.

T tipini işe almanın faydası şöyle değerlendiriliyor: Bir otomotiv şirketi sürekli İ tipi mühendis kökenli insanları alarak sadece daha iyi otomobil üretir. Daha iyi otomobil üretimi bu şirkete kârlılık sağlamayabilir. Otomotiv sektörü hammadde, trend, coğrafya ve ihtiyaç analizleri gibi farklı bilgilerin işlenmesi gereken bir sektördür dolayısıyla sadece en iyi mühendislerin bir araya gelmiş olması bu ihtiyacı karşılamayabilir.

Bugün en başarılı bankacılar arasında gıda, deterjan gibi alanlardan gelen yöneticilerin olması şaşılacak bir durum değildir. İş başarısını artırmak için şirketler kendi çalışanlarının güçlü kaslarını daha güçlü hale getirmek yerine, zayıf olan yanlarını güçlendirmenin yollarını bulmalı, çok yönlülüklerini geliştirebilmelidir.

π, TTT (Tarak) ve Fırça Tipi Yöneticiler

Peki bir kişi hem sosyal alanda etkili hem de birden fazla alanda uzmanlık eğitimi varsa ne olacak? Bu durumda T tipinin bir sonraki adımına, birden fazla fonksiyonel özelliği olan insana geçiyoruz. Örneğin pilotluk eğitiminden sonra hukuk eğitimi alan, tıp eğitiminden sonra elektrik-elektronik mühendislik fakültesini bitiren ya da futbolcu olup yanında beslenme uzmanlığı da yapan kişileri bu duruma örnek verebiliriz. Böyle bir durumda iki İİ aynı kişide birleşir ve π tipi insanı oluşturur. İki uzmanlık alanının bir kişide birleşmiş olmasının avantajı inanılmazdır. Örneğin, yeni geliştirilen akıllı kameraların yasal kullanım şartları konusunda hukuk birimiyle teknik birim saatlerce toplantı yapıp, nerelerde kullanılacağını belirlemeye çalışıyor. Hem mekatronik hem de hukuk fakültesini bitirmiş bir π tipi çalışan size ihtiyacınız olan yasal şartları on dakikada kaleme dökebilir. 

İkiden fazla yeterliliğe sahip çalışan varsa o zaman TTT tarak tipine geçişten söz edebiliriz. Daha da fazla yetkinliğe sahip çalışanlarıysa zaman “fırça tipi çalışan” olarak nitelendirmek mümkün. Birkaç kişinin bir araya gelerek geliştireceği fikirler bir ya da iki tarak tipi insanın ayak üstü konuşmasıyla bile ortaya çıkabiliyor.

Acaba T Tipi Olabilir miyim?

Bu anlattıklarımızdan sonra “Ben T tipi miyim?” dediğinizi duyar gibiyim. Her ne kadar okul yıllarınızda ders çalışmaktan başınızı kaldırmamış olsanız da siz de bugün değişebilir ve T tipi olabilirsiniz. İşte bunu sağlamak için yapmanız gerekenler:

Yetenekli olduğunuz işi yapın ya da yaptığınız işte kendinizi geliştirin.   Yaptığınız işin geleceğini araştırın. Dünyanın başka ülkelerindeki iz düşümlerinizi öğrenin. Aklınızda canlandırdığınız misyonunuzu hayata geçirebilmek için bir plan yapın. On yıl sonra bu alanda kendinizi nerede görmek istediğinize şimdiden karar verin. Hayat amacınızı gerçekleştirmek için her gün asgari on dakika bu konuda çalışın; kitap okumak, internette araştırma yapmak, etrafınızdakilerle bu konuyu konuşmak, etkinliklere katılmak gibi. Gün içerisinde mesai arkadaşlarınızla yeterince iletişim kurun ve onların eleştirilerine açık olun. Yeni fikirler kafanızda geliştiğinde bunları çevrenizdekilerle paylaşın. Böyle bir çalışma ortamınız yoksa bu ortamı yaratmaya çalışın. Gelişme gösterdikçe dünyada bu konuda çalışanlarla bir araya gelmek için girişimde bulunun. Yeni teknolojilere çabuk adapte olmaya çalışın. Olamıyorsanız bu konularda eğitim almayı düşünün. Networkünüzü geliştirin. Nasıl geliştireceğinizi bilmiyorsanız iyi ilişkiler kurmanın yollarını öğrenmekten başlayın. Paranızın bir kısmını kişisel gelişiminize ayırmak için biriktirin. Bir spor ya da sanat dalıyla uğraşıyor musunuz? Bir dernek ya da sosyal örgüte üye misiniz? Bu soruları olumlu cevaplamak için adımlar atın.

T Tipi Şirket

T tipi insanlar olduğu gibi T tipini benimseyen şirketler de vardır. T tipini benimseyen bir şirket bunu şirket genelinde sindirir ve her biriminde bu özelliği arar. Mesela T tipi şirket işe alımlarında adayların T tipi olup olmadıklarını kontrol etmeye çalışır. Çeşitli aktivitelerle çalışanları bir araya getirerek T’nin yatay kısmında iletişim kurmaları için ortam yaratır.

Eğer bir şirketin toplantılarında aşırı otoriter bir yönetim varsa ve katılanlar fikirlerini rahatça ifade edemiyorlarsa bu şirketin T tipi olmasından bahsedemeyiz. T tipi demek açık fikirlilik ve yenilik demektir. T tipi yönetici her şeyi bildiği için değil, çalışanlarını bilmediği konularda bilgi vermeleri için takdir edip güçlendirdiği için T tipi yöneticidir. T tipi şirket de bu bağlamda her bilgiye sahip olmasa da yeniliklere açık olduğu için T tipi şirkettir.

T’nin yatay kısmı bu anlamda geleneksel bakış açısı yerine kurumsal tabuları yıkan, bilginin organizasyon içerisinde serbestçe dolaşmasını, paylaşılabilmesini sağlayan biçimi temsil ediyor. Aynı şirket içerisinde A departmanının aradığı bilgi B departmanında bulunuyor ve A bunu bilmeden gidip dışarıdan satın alıyorsa bu durumda T’nin yatay kısmını gerçekleştirememiş oluyor.

Şirketinizi T tipine çevirmek istiyorsanız baştan aşağı değişiklikler yapmanız gerekiyor. Mesela Tim Brown T tipi insanları tespit edebilmek için adaylarla çok çeşitli ortamlarda görüşülmesi gerektiğini söylüyor. Şu anki geleneksel İK yönetiminde adayların İ yönleri açığa çıkartılıp, davranışsal özellikleri tespit edilmeye çalışılırken T’nin yatay kısmı için hiçbir şey yapılmıyor. Üstelik bu kısmı tespit edebilmek oldukça zordur. Bu yüzden çalışanlarınızı aday olarak işe almanız ve bir süre birlikte çalışmanız ve sosyal becerilerini gözlemlemeniz gereklidir.

T tipi şirket çalışanlarına kendi yeteneklerini keşfetmelerine imkan verecek eğitimler vermeli, farklı konularda bilgi sahibi olmalarını sağlamalı, şirketin hizmet vermediği alanlarda konuşmacıları şirkete davet etmelidir. Çalışanların hobi geliştirmelerini sağlayacak fırsatlar yaratmalıdır. Bu ortam çalışanların sadece mutluluklarını artırmakla kalmadığı gibi aynı zamanda şirketin verimlilik, rekabet ve dayanıklılık gücünü de artıracaktır.

Yeni fikirler her zaman risklidir ancak özel sektörün dinamikleri gereği en iyi hizmeti en ucuza veren kazançlı çıkacaktır ve bunu yakalayabilmek için de bazı riskleri almak gerekir. Dün yaptığımız işi bugün de yaparak sadece dün edindiğimiz kadar verim elde ederiz. Şayet hedefimizi büyütmek ve gelişim göstermek istiyorsak bazı riskleri, yenilikleri denemek zorundayız. Önemli olan bu risk ve yenilikleri yönetebilmek, dilediğimiz an başlatıp faydalı olanlarla devam etmek, faydası olmayanlar ölçülerek onlara son verebilmektir.

Bu açıdan bakıldığında T tipi yönetici/çalışan modeli anlaşılması kolay fakat hayata geçirilmesi zordur. Henüz bu konuda sadece yabancı şirketler çalışma yapıyor. Ancak unutulmamalıdır ki çalışanlarının hatalarını görünce onları azarlamak yerine onlara doğrusunu öğretebilen T tipi yöneticileri pilot uygulamalarla bünyesine adapte edebilen şirketlerin kısa süre içerisinde diğer şirketlere açık ara fark atacağı görünmektedir.